Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri ve Statüleri - Şükrü Şimşek

OSMANLI İDARİ YAPISI ALTINDA KÜRT EMİRLİKLERİ VE STATÜLERİ

Osmanlının doğu ve güneydoğu bölgeleri siyasal ve toplumsal yapıları karışık olduğundan tek kültürlü bir devlet politikası oluşturabilmek mümkün değildi.Bu bölgedeki kürt aşiretlerinin kabul edilen kürt federasyonları ve emirlikleri mevcuttu. Bu durumu Osmanlı birebir kendisi teşkil ediyor o bölgelere o bölgenin ileri gelen bir kürt liderini atayıp vergiye bağlayıp uzaktan kontrol ile bölge yönetimini sağlıyordu. Osmanlı padişahı tarafından atanan Kürt Beyler tarafından imtiyazlı bir statüde babadan oğla geçer şekilde yönetilen, Osmanlı kaynak ve belgelerinde “Vilayat-ı Şarkiyye” anılan bu topraklar, hemen hemen bütünüyle Osmanlı’ya bağlanmıştır.

Kürtler, tarihte kısa süreli bağımsızlıklar elde etmekle birlikte daha çok Anadolu, İran ve Ortadoğu’da kurulan çeşitli devletlerin yönetimi altında yaşamış kalabalık Müslüman halklardan biridir. Osmanlıların Kürtlerle ilk ciddi teması 16. Yüzyıl başlarında olmuş, yaşadıkları ve yerleştikleri bölgelerde Safeviler’in Osmanlılar ile başlayan mücadelesi bölgeye Osmanlıların intikal etmensi sağlamıştır.Şah İsmail’in, Yavuz Sultan Selim’e mağlup olmasının ardından bölgede, Osmanlı hâkimiyeti kurulmuştur. Önemli bir Kürt âlim,hatip, tarihçi ve devlet adamı olan İdris-i Bitlisi’nin faaliyetleriyle Kürt aşiret ve beyleri Osmanlı idaresinin kabul edilmesinde büyük rol oynamıştır.

1515’te “Diyarbekir Eyaleti” kurularak Osmanlı yönetiminin eyalet çerçevesi içinde yer alan ve genellikle yerel Kürt Beylerin idaresinde bulunan sancaklar teşekkül etmiştir. Osmanlı padişahı tarafından atanan Kürt Beyler babadan oğla geçer şekilde bütünüyle Osmanlı’ya bağlanmıştır ve Osmanlını bölgeye hâkim olduktan sonra özellikle Siirt Mardin ve Musul bölgesini idare etmek için Eşref-i Bitlisi Diyarbekir Beylerbeyi olarak da Bıyıklı Mehmet Paşayı görevlendirmiştir

Osmanlı öncesi o bölgedeki kürt emirliklerinin bazıları şunlardır: Hakkari Emirliği, Cizre Emirliği, Bitlis Emirliği, İmadiye (Bahdinan) Emirliği, Soran Emirliği, Baban Emirliğidir.Bu emirlikler daha sonra bir düzen içerisinde sancaklara dönüştürülmüştür.Yapılan düzenleme ile Klasik Osmanlı sancakalrı- Yurtluk ocaklık sancakları ve hükümet sancakları olmak üzere üç tip sancakla idare edilmişlerdir.

Osmanlı bu bölgelerde teşkilatlanmış olmasının nedeni Vergi meselesidir. Vergi toplanmaya başlanınca bölge bir düzene girmiş sancaklar idareyi ele almış olarak kabul edilirdi.

Osmanlı Devleti’ne karşı zaman zaman tehdit oluşturabilen güçlü emirlikler de vardı. Bunlar; Cizre-Bohtan Emirliği, Soran Emirliği, Bahdinan Emirliği ve Hakkâri Emirliği’dir. Önceleri tam özerklik bahşedilen bu emirlikler daha sonra yavaş yavaş imtiyazların birçoğunu kaybettiler ve 19. yüzyılda son Kürt emirliği Cizre-Bohtan da Osmanlı sistemiyle tam olarak bütünleşmiştir.